Orientalizm w malarstwie, rysunku i grafice w Polsce w XIX i 1. połowie XX wieku
Komisarze wystawy: Anna Kozak, Tadeusz Majda
Strona internetowa wystawy: www.orientalizm.mnw.art.pl
Wystawa jest pierwszą w Polsce prezentacją zagadnienia orientalizmu w malarstwie polskim XIX i pocz. XX wieku, rozumianego jako jedna z kategorii sztuki akademickiej i jako zjawisko będące częścią ogólniejszego nurtu w sztuce europejskiej tego czasu, obejmującego, poza naszym krajem, m. in. Francję, Anglię, Niemcy i Włochy. Jego źródłem było zainteresowanie malarzy europejskich XIX w. Wschodem, które pojawiło się na większą skalę w epoce romantyzmu i było inspirowane takimi wydarzeniami politycznymi, jak wojna Napoleona w Egipcie, zajęcie Algieru przez Francuzów, walka Greków o niepodległość czy też wojna krymska. Wielu artystów pełniło wówczas rolę swojego rodzaju kronikarzy, reporterów tych wydarzeń. Do bliższego poznania Wschodu przyczyniły się także liczne w tym czasie ekspedycje naukowe (np. niemieckie, organizowane przez ministra Humboldta), w których artyści zatrudniani byli jako rysownicy, pomocni w sporządzaniu dokumentacji z tych wypraw. Druga fala orientalizmu przypadła na przełom XIX i XX wieku, w związku z ożywieniem kolekcjonerstwa w dziedzinie sztuki orientalnej.
Pod względem topograficznym zainteresowanie Orientem obejmowało głównie kraje Bliskiego Wschodu i Afryki północnej, niekiedy Grecję, Krym, Albanię, mauretańską Hiszpanię i Sudan. Daleki Wschód był do końca XIX w. praktycznie zamknięty dla Europejczyków. Orientaliści, bo tak nazywano malarzy zajmujących się tematyką wschodnią, przedstawiali najczęściej sceny historyczne i aktualne wydarzenia polityczne na Wschodzie, motywy religijne przeniesione we współczesną scenerię, haremy i targi wschodnie, pejzaże i zabytki architektury, sceny rodzajowe. Częstym źródłem inspiracji była literatura piękną, jak choćby „Baśnie z tysiąca i jednej nocy”. W sztuce polskiej stanowiły go utwory naszych wielkich romantyków, przede wszystkim Mickiewicza i Słowackiego (jego rysunki z podróży na Wschód pokazane zostaną także na wystawie).
Do najbardziej znanych artystów zajmujących się tą tematyką należeli we Francji – Alexandre Gabriel Decamps, Eugène Delacroix, Jean Antoine Gros, Jean Auguste Dominique Ingres, Horace Vernet, w Anglii - Frederick Lewis i Charles Robertson, w Austrii - Carl Leopold Müller, w Niemczech - Carl Werner. W Polsce nurt ten cieszył się wielkim zainteresowaniem, już chociażby z uwagi na historyczne i geograficzne kontakty ze Wschodem, które w przeszłości, w okresie sarmatyzmu, zaowocowały szczególnym upodobaniem do przedmiotów rzemiosła wschodniego. Do jego najwybitniejszych przedstawicieli należeli m. in. Tadeusz Ajdukiewicz (1852 – 1916), Stanisław Kaczor Batowski (1866 - 1946), Stanisław Chlebowski (1853 – 1884), Jan Ciągliński (1858 – 1913), Aleksander Laszenko (1883 – 1944), Alfred Wierusz Kowalski (1849 - 1915), Wacław Pawliszak (1866 – 1905) i Franciszek Tepa (1828-1889). Tematyką orientalną zajmowała się jednak większość naszych malarzy w XIX wieku, w tym tak znanych, jak Józef Brandt (1841 – 1915), Juliusz Kossak (1824 – 1899), Jan Matejko (1838 – 1893), Piotr Michałowski (1800 – 1855), żeby tylko wymienić najsławniejszych.
Na wystawie zaprezentowane będą prace wszystkich znaczniejszych malarzy polskich, zajmujących się tematyką orientalną, w sumie blisko 200 obrazów i ponad 100 rysunków i rycin, pochodzących z Muzeów Narodowych w Kielcach, Krakowie, Poznaniu, Warszawie i Wrocławiu, Muzeum Podlaskiego w Białymstoku, Muzeum w Bielsku Białej, Muzeum w Chorzowie, Muzeum Karkonoskiego w Jeleniej Górze, Zamku Królewskiego na Wawelu, Muzeum Okręgowego w Lesznie, Muzeum Zbrojowni na Zamku w Liwie, Muzeum - Zamku w Łańcucie, Muzeum Sztuki w Łodzi, Muzeum Mazowieckiego w Płocku, Muzeum Okręgowego w Rzeszowie, Muzeum Okręgowego w Suwałkach, Muzeum Okręgowego w Tarnowie, Muzeum Okręgowego w Toruniu, Muzeum Pałacu w Wilanowie, Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie, Muzeum Kolekcji im. Jana Pawła II w Warszawie, Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu, a także z kolekcji prywatnych. Prace pokazane będą w układzie tematycznym, co pozwoli na wydobycie specyfiki polskiego orientalizmu – jego podobieństw do nurtów orientalnych w innych krajach europejskich i dzielących go od nich różnic.
Sztuka obca przedstawiona zostanie w niewielkim wyborze, na zasadzie kontekstu dla zjawisk występujących w sztuce poleskiej i na przykładach prac artystów najwybitniejszych, takich jak Iwan Ajwazowski, Eugène Delacroix, Jean Léon Gérome, Horace Vernet i Carl Werner.
Wystawie towarzyszyć będzie naukowy katalog, opracowany przez pracowników instytucji wypożyczających obiekty, pod redakcją Anny Kozak i Tadeusza Majdy. Nawiąże on do opracowań na temat nurtów orientalnych w sztuce XIX wieku w innych krajach, takich jak publikacje poświęcone orientalistom włoskim (Caroline Juler, Les Orientalistes de l’École italienne, Paris 1987), brytyjskim (Gerald Ackerman, British Orientalists, Paris 1994), amerykańskim (Gerald Ackerman, American Orientalists, Paris 1994), czy też austriackim (G. Frödl, Wiener Orientmalerei im 19 Jahrhundert, Alte und moderne Kunst, Wien 1981).