Galeria Sztuki XX wieku
Odsłony kolekcji. Lata 1945-1955
Komisarz: Katarzyna Nowakowska-Sito
Ze względu na niewielką przestrzeń zajmowaną w MNW przez Galerię Sztuki XX w., zdecydowaliśmy się prezentować naszą kolekcję sztuki współczesnej w kolejnych jej fragmentach, nazwanych „Odsłonami kolekcji”. Obecna „odsłona” będzie czynna w niezmienionym kształcie do końca 2008 roku. Ukazuje ona najcenniejsze obiekty sztuki polskiej z lat 1945-1955; wiele z nich należy do podstawowego kanonu powojennej sztuki polskiej. Celem ekspozycji jest wprowadzenie widza w kontekst historyczny i artystyczny poprzez układające się chronologicznie zespoły prac związane z nurtami i artystami reprezentowanymi w kolekcji muzealnej.
Rozpoczynają ją prace z 2. poł. lat 40. i pocz. 50., będące reakcją na przeżycia II wojny światowej przybierające formę symbolicznej metafory i poruszającej artystycznie wizji. Najsilniejszym akcentem (obok dzieł Xawerego Dunikowskiego, Felicjana Szczęsnego Kowarskiego, Władysława Strzemińskiego) jest tu Rozstrzelanie Andrzeja Wróblewskiego (1949).
Główną część ekspozycji lat 40. stanowią obiekty związane ze słynną I Wystawą Sztuki Nowoczesnej w Krakowie (1948) oraz powstałe w tym samym czasie Powidoki słońca Strzemińskiego. Wśród prac „nowoczesnych” wyróżnić zwłaszcza wczesne obrazy Tadeusza Kantora z lat 1945-1947.
W kolejnej sali ukazujemy powojenną twórczość członków założonej w 1924 r. grupy Komitet Paryski, zwanych popularnie kapistami. Niektórzy z nich, jak Jan Cybis, zajęli po 1945 r. wiodące pozycje w szkolnictwie artystycznym i związkach artystycznych, przyczyniając się do dominacji nurtu kolorystycznego w powojennym malarstwie polskim. Inni, jak Józef Czapski czy (reprezentowany szczególnie licznymi obrazami w kolekcji MNW) Piotr Potworowski, znajdując się wówczas na emigracji – każdy znich stworzył indywidualny język malarski o dużej klasie artystycznej.
Wraz z rokiem 1949 wkraczamy w czas estetycznego i politycznego dyktatu, którego wyrazem był realizm socjalistyczny zwany socrealizmem. Obok klasycznych dzieł tego gatunku jak: Matka Koreanka Wojciecha Fangora, Podziękowania traktorzyście Juliusza Krajewskiego czy Gertruda Wysocka – przodownica pracy Juliusza Studnickiego ukazane są nowoczesne wersje tematów związanych z nową rzeczywistością w wydaniu Tadeusza Kantora (Odbudowa i pokój), Henryka Stażewskiego (Współpraca), Alfreda Lenicy (Na budowie) oraz wpisujące się w nowy nurt prace klasyków (Manifest Wojciecha Weissa, Mówca Eugeniusza Eibischa, Mickiewicz-trybun ludu Zbigniewa Pronaszki). Odrębną – i niedocenioną dotąd rolę - odgrywała w tym czasie sztuka „postępowych” artystów zachodnich, których prace obecne były na przekrojowych wystawach sztuki francuskiej i włoskiej prezentowanych w MNW w latach 40. Niektóre z nich trafiły na stałe do naszej kolekcji. Toteż obok obrazów artystów polskich w Galerii znajda się prace takich klasyków sztuki zaangażowanej w walkę klasową jak André Fougeron, Renato Guttuso, czy Gabriele Mucchi. Istotną rolę wiążącą artystów polskich ze sztuką Zachodu była również pamiętna wizyta Pabla Picassa w Polsce (delegata na Światowy Kongres Pokoju we Wrocławiu), której śladem pozostał podarowany naszemu Muzeum w roku 1948 zespół autorskiej ceramiki, którego fragment także przypominamy.
W ostatniej sali Galerii znajdują się prace dokumentujące artystyczny przełom związany z przezwyciężeniem socrealistycznej doktryny, którego symbolem stała się z jednej strony wystawa w warszawskim Arsenale (1955), otwierająca drogę nowej malarskiej ekspresji (obrazy Jana Dziędziory, Przemysława Brykalskiego, Barbary Jonscher), z drugiej - metaforyczna nowoczesność Grupy 55 reprezentowana pracami Mariana Bogusza, Zbigniewa Dłubaka, Kajetana Sosnowskiego czy Andrzeja Zaborowskiego.
Osobne miejsce poświęcone jest Henrykowi Stażewskiego, pełniącemu wówczas rolę patrona odradzającej się awangardy, który uprawiał do połowy lat 50. jednocześnie malarstwo abstrakcyjne i figuratywne.
Ekspozycję zamykają późne prace Andrzeja Wróblewskiego (Kolejka trwa, Matki, Pranie), a także Autobus Bronisława Linkego, będący ponadczasową metaforą powojennej rzeczywistości i zapowiedzią dalszych odsłon kolekcji.
W Galerii znajduje się ok. 90 obrazów oraz 10 rzeźb. Sala przylegająca do Galerii na prawo od wejścia, stanowiąca łącznik z Galerią Malarstwa Polskiego została przeznaczona na zmienne prezentacje zespołów grafik i rysunków, które ze względów konserwatorskich – będą zmieniane co trzy miesiące. Pierwszy pokaz będzie zawierał prace z I Wystawy Sztuki Nowoczesnej w Krakowie (1948). Natomiast przed wejściem do Galerii prezentujemy wybór plakatów z lat 1945-1955.
Galerii towarzyszy Przewodnik, omawiający poszczególne dzieła, zawierający kolorowe reprodukcje wszystkich eksponatów. Widzów zainteresowanych problematyką sztuki lat 40. i 50. zapraszamy na wykłady i pokazy filmów, których program będzie zamieszczony na stronie internetowej Muzeum.