Z cyklu "Wokół 1918", cz. 3
Juliusz Pol autorem plakatu Do broni. Wstępujcie do Armii Ochotniczej!
W 2017 r. w ramach stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego poddano zabiegom konserwatorskim plakat ze zbiorów Muzeum Plakatu w Wilanowie pt. Do Broni Wstępujcie do Armii Ochotniczej! (sygn. Pl.27257/1). Druk podpisany jest sygnaturą literową składającą się z dwóch liter JP oraz datą 1920. Sygnatura ta pozostawała dotąd nie rozpoznana. Na plakacie nie odnajdujemy adresu wydawniczego, ani informacji o drukarni.
Tematyka plakatu dotyczy wojny polsko-bolszewickiej, jest to druk antybolszewicki i werbunkowy. Przekaz jest jednoznaczny i łatwy do nazwania. Trójgłowa czerwona bestia symbolizuje bolszewika i komunistę z którym walczy polski żołnierz. Tytuł jest wezwaniem do mobilizacji społeczeństwa i walki z bolszewicką Rosją. W czasie wojny polsko-bolszewickiej powstała dość liczna grupa plakatów o podobnej tematyce, wykorzystująca stereotypowe skojarzenia i symbole. W tym okresie plakat, obok ulotek, afiszy i prasy, był jednym z ważniejszych narzędzi propagandy.
Sygnatura zamieszczona w dolnym lewym narożniku omawianego plakatu jest wyraźna i czytelna. Jest ona zbieżna z sygnaturą stosowaną przez artystę Juliusza Pola (1878-1921) zwłaszcza w pracach rysunkowych. Duży zbiór podpisanych przez artystę rysunków zawiera druk Legionista Polski. Kalendarz Naczelnego Komitetu Narodowego na rok 1916 (Kraków 1915), opublikowany przez Centralne Biuro Wydawnicze Naczelnego Komitetu Narodowego.
Juliusz Pol (1878-1921) był synem malarza Marka Stanisława Pola i wnukiem poety Wincentego Pola. Kształcił się prawdopodobnie w Monachium i Krakowie, gdzie był uczniem Mehoffera i Wyczółkowskiego. Pol tworzył zazwyczaj niewielkich rozmiarów obrazy olejne na tekturze. W podejmowanej przez artystę tematyce przeważają pejzaże, sceny rodzajowe, batalistyczne, a także portrety.
W przytoczonej publikacji N.K.N. artysta znalazł się w gronie uznanych twórców. Działalnością wydawniczą powstałego w 1915 r. Centralnego Biura Wydawnictw kierował malarz Antoni Procajłowicz (1876-1949), który przywiązywał dużą wagę do poziomu artystycznego i strony graficznej wydawnictw. Również w Kalendarzu na rok 1916 stroną artystyczną kierował Procajłowicz, okładkę i winiety do kalendarza rysował Jan Bukowski (1873-1938), winietki rysowała związana z Legionami Polskimi artystka Zofia Plewińska (1888-1944). Juliusz Pol odpowiedzialny był za „rysunki kreskowe”.
Reprodukcje opublikowane w Legioniście to zwłaszcza liczne portrety, które powstawały według zdjęć (W. Milewska, M. Zientara, Sztuka Legionów Polskich i jej twórcy 1914-1918, Kraków 1999, s. 361, 376; U. Leszczyńska, Pol Juliusz [w:] Słownik artystów polskich i w Polsce działających, T. VII Pe-Po, Warszawa 2003, s. 369-370). Były to wizerunki mjr. Edwarda Rydza-Śmigłego, mjr. Ottokara Brzozy-Brzeziny, o. Kosmy Lenczowskiego, ppłk. Henryka Minkiewicza, płk. Mariana Żegoty-Januszajtisa, ppłk. Władysława Sikorskiego, płk. Zygmunta Zielińskiego, rtm. Zbigniewa Dunin-Wąsowicza oraz bryg. Józefa Piłsudskiego. W publikacji znaleźć można również sceny batalistyczne i rodzajowe. Artysta zamieszczone w wydawnictwie rysunki sygnował imieniem i nazwiskiem, pierwszą literą imienia i nazwiskiem lub tylko inicjałami. Często przy sygnaturze widnieje rok powstania pracy.
Plakat Do Broni Wstąp do Armii Ochotniczej! znacznie odbiega od znanej i typowej twórczości artysty. Wśród dzieł Juliusza Pola próżno szukać podobnego druku z dziedziny satyry politycznej. Twórca ten jest jednym z kilku artystów, którzy nie zajmując się wcześniej sztuką plakatu, odpowiedzieli na zapotrzebowanie propagandy w okresie wojny. Podobnie postąpił Michał Boruciński (1885-1976), wykonując plakat Józef Piłsudski. Naczelnik Państwa i Naczelny Wódz Pierwszy Marszałek Polski wydrukowany w warszawskiej drukarni Władysława Główczewskiego (Muzeum Plakatu w Wilanowie, sygn. Pl.27262/1). W katalogu dzieł Borucińskiego, który jako rysownik i malarz uprawiał dotychczas portret i malarstwo rodzajowe, jest to przykład odosobniony.
Małgorzata Myślicka
Prace konserwatorskie nad obiektami z zasobu Muzeum Plakatu w Wilanowie zrealizowano w ramach stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
