Z cyklu "Wokół 1918", cz. 1
Plakaty Zygmunta Kamińskiego do wystaw Legionów Polskich
W zbiorach Muzeum Plakatu w Wilanowie znajdują się dwa plakaty związane z odbywającymi się w 1917 roku wystawami sztuki Legionów Polskich. Wystawy sztuki legionowej na terenie Królestwa Polskiego i Galicji odbyły się w tym roku kolejno w Warszawie, Lublinie i Lwowie. Obszernie reprezentowane były prace twórców identyfikujących się z ideami niepodległościowymi, ale przede wszystkim dzieła licznej grupy malarzy, rzeźbiarzy i grafików służących w szeregach Legionów Polskich. Na łamach krakowskiego „Głosu Narodu” Julian Fałat dawał wyraz świadomości znaczenia sztuki legionowej:
To, że artyści legionowi zaprzeczyli rzymskiemu twierdzeniu, że "inter arma silent Musae”- tworząc nieraz naprawdę wśród ognia nieprzyjacielskich karabinów i dział - jest przecież, jak powiedzieliśmy, zrozumiałe; ale co jest podkreślenia, uznania i wdzięczności godne, to fakt, że Komenda Legionów od początku zrozumiała znaczenie sztuki w tej wojnie polskiej, że wyznaczyła godne stanowiska artystom i opiekując się skutecznie artystami - żołnierzami, umożliwiła i ułatwiła im w wysokim stopniu pracę nawet w najcięższych warunkach.
(Julian Fałat, Wystawa Legionów w Warszawie, „Głos Narodu”, R. XXV: 13 IV 1917, wyd. por., nr 87, s.1)
Wystawa w salach warszawskiego Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych została otwarta 31 marca 1917 r. W skład komitetu organizacyjnego weszli Jerzy Mycielski (1856-1928), Julian Fałat (1853-1929) oraz Jan Śliwiński-Effenberger (1884-1950). Wystawa dla zwiedzających dostępna była w kwietniu 1917 r. i zgromadziła około 550 dzieł.
Kolejne prezentacje były powtórzeniem pierwszej ekspozycji. W Lublinie wystawa odbywała się pod protektoratem gen. Stanisława Szeptyckiego (1867-1950), na czele komitetu organizacyjnego wystawy stał Julian Fałat. Wystawa miała miejsce w Sali balowej przy Teatrze Miejskim. Nakładem komitetu wystawowego ukazał się katalog w opracowaniu Jana Śliwińskiego-Effenbergera oraz Antoniego Procajłowicza (1876-1949). Okładka katalogu została wykonana na podstawie rysunku Zofii Stryjeńskiej (1891-1976).
Autorem plakatu do wystawy był Zygmunt Kamiński (1888-1969), który we wspomnieniach z lipca 1963 r. opisuje okoliczności powstawania pracy:
… byłem proszony o skomponowanie i wykonanie plakatu wystawy. Pamiętam, że było to związane z kłopotliwą koniecznością udania się do Warszawy, gdzie w zakładzie litograficznym Jana Cotty, mieszczącym się przy nie istniejącej dziś ul. Kapucyńskiej, na czterech kamieniach wykonałem autolitografię, przedstawiającą efektownie prezentującego się kawalerzystę legionowego na tle lubelskiej zabytkowej wieży grodzkiej. Parę egzemplarzy tego plakatu jakimś cudem udało mi się zachować aż do dnia dzisiejszego.
(Zygmunt Kamiński, Dzieje życia w pogoni za sztuką, Warszawa 1975, s. 612)
Plakat, jak można przeczytać w katalogu wystawy, sygnowany przez autora odbity na lepszym papierze w 20 egzemplarzach, był podobnie jak pozostałe pokazywane prace przeznaczony do sprzedaży (Katalog wystawy Legionów Polskich: Lublin, lipiec-sierpień 1917). Dwa egzemplarze dzieła Zygmunta Kamińskiego z odręcznym podpisem artysty (ołówkiem) i datą dzienną (4 VII 1917) znajdują się w kolekcji Muzeum Plakatu w Wilanowie.
Ten sam artysta stworzył plakat do kolejnej wystawy odbywającej się we Lwowie. Jej otwarcie planowano początkowo na dzień 16 września. Wystawa była bardzo oczekiwana, a relacje z przygotowań przedstawiała w swojej kronice „Gazeta Lwowska” („Gazeta Lwowska”, 1917, nr 205, sobota, 8 września, rok 107, s. 4; nr 208, czwartek, 13 września, rok 107, s. 3). Jak donosiło pismo, dyrekcja Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych bardzo zabiegała o pozyskanie do Lwowa wystawy, która cieszyła się wcześniej dużym powodzeniem w Warszawie i Lublinie. Dochód z wystawy i prowizji od sprzedaży dzieł sztuki przeznaczony miał zostać w całości na fundusz Opieki Legionowej dla wdów i sierot („Gazeta Lwowska”, 1917, nr 218, piątek, 25 września, rok 107, s. 4; nr 262, sobota, 17 listopada, rok 107, s. 4).
Ekspozycja otwarta została 23 września („Gazeta Lwowska”, 1917, nr 210, sobota, 15 września, rok 107, s. 4; nr 211, niedziela, 15 września, rok 107, s. 4; nr 216, sobota, 22 września, rok 107, s. 4). Na otwarcie wystawy legionowej zaproszono z Przemyśla delegacje Legionów z przedstawicielami Komendy, wszystkich legionowych pułków i rodzajów broni. Otwarcia dokonał w południe prezes wystawy poseł Aleksander Dąmbski. Prócz plakatu pokazowi towarzyszył katalog, którego okładkę projektował Zygmunt Rozwadowski (1870-1950). Na ekspozycji znalazło się 431 dzieł, które zajęły wszystkie sale siedziby Towarzystwa. Z powodu sporego zainteresowania wystawę, która miała trwać do 20 listopada, przedłużono do końca miesiąca („Gazeta Lwowska”, 1917, nr 262, sobota, 17 listopada, rok 107, s. 4). Była to ostatnia prezentacja sztuki legionowej zorganizowana w czasie wojny na ziemiach polskich.
Małgorzata Myślicka
Prace konserwatorskie nad obiektami z zasobu Muzeum Plakatu w Wilanowie zrealizowano w ramach stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
