Wizualny koktajl. 100 najlepszych plakatów europejskich i amerykańskich z lat 1945–1990 – edycja Toppan Printing (1995)
Początek sezonu wystawienniczego Muzeum Plakatu w Wilanowie inauguruje wystawą niekonwencjonalną. Jest to skondensowana prezentacja historii plakatu powszechnego obejmująca drugą połowę XX stulecia w wyborze, którego podjęli się eksperci z tej dyscypliny na zlecenia japońskiej firmy wydawniczej Toppan Printing Co. Ltd z Tokio.
Za „ekstraktem” tym stoją najwybitniejsze postacie kultury plakatu, zarówno praktycy jak i krytycy, którzy swoim autorytetem firmują tę jedyną w swoim rodzaju kolekcję. Limitowana edycja stu reprintów, uzupełniona dodatkowo katalogiem, zgodnie z intencją pomysłodawców, została rozesłana do najpoważniejszych instytucji na całym świecie, które archiwizują sztukę plakatu, bądź działają na rzecz jego promocji.
Jedna z takich tek trafiła także do Wilanowa pod koniec minionego wieku.
Całemu przedsięwzięciu patronował jeden z klasyków gatunku Raymond Savignac (1907-2002), uczeń Cassandre’a, żywa legenda tryumfalnej epoki plakatu, świadek historii, personifikacja humoru, nieodłącznej cechy francuskiej reklamy. Jego entuzjazm wsparli powagą swojej pozycji Yusaku Kamekura (1915-1997) – imperator japońskiego projektowania graficznego i Paul Rand (1914-1996), wyrocznia amerykańskiego dizajnu. Ich werdykt uzupełniły uczone komentarze znawców i ekspertów: Alaina Weilla i Stevena Hellera, autorów najpoczytniejszych tytułów z zakresu historii grafiki projektowej. Umiejętnie podkreślili oni w swoich tekstach odmienność obu obszarów kulturowych, w których odbywała się ekspansja plakatu w sferze publicznej. Mimo wspólnego rodowodu, zaważyły na jego rozwoju odmienne proporcje pomiędzy marketingiem, reklamą a ekspresją artystyczną. Z czasem uległy one zatarciu, co pozwoliło z tych dwóch osobnych historii stworzyć homogeniczną całość. Stanowi ona wspólny dorobek globalnej kultury wizualnej drugiej połowy XX wieku.
Wyłonienie takiej konstelacji dzieł i zarazem gwiazdozbioru autorów poprzedzały zakrojone na szeroką skalę konsultacje. Uczestniczyło w nich kompetentne grono artystów, historyków i krytyków sztuki z poszczególnych krajów (z Polski ówczesna kurator Muzeum Plakatu – Janina Fijałkowska), a także przedstawiciele instytucji kolekcjonujących plakaty. Ocenie poddano większość produkcji drugiego półwiecza, co było zadaniem żmudnym, niekiedy kontrowersyjnym, ale przede wszystkim odpowiedzialnym. Chodziło bowiem o usankcjonowanie kanonu, który zaświadcza o kondycji tej dyscypliny na tak ważnym dla niej etapie rozwoju.
Jej częściową, ale wyrafinowaną reprezentacją jest właśnie wystawa „Wizualny koktajl”, co oddaje poniekąd naturę jej zawartości i moc oddziaływania. Nie jest zadaniem łatwym dokonanie kategorycznego wyboru stu najlepszych plakatów. Każdy zestaw można zakwestionować. Można przywołać sto argumentów na rzecz kreowania zbiorów zgoła odmiennych. Tę świadomość mieli animatorzy projektu, przy całej złożoności problemu, wobec przenikania się sfer wpływów, w epoce formowania się estetyki pop kultury i postępującej macdonaldyzacji ikonosfery. Udało im się powołać do istnienia taką panoramę obrazów, która podkreśla autonomię kontynentalnej Europy w osobach najwybitniejszych twórców, zdolnych rywalizować z gigantycznym przemysłem reklamowym w wersji amerykańskiej. Osobna sprawa to inspiracje, źródła fascynacji i transfery transatlantyckie, które przeszczepione na grunt amerykański, stworzyły nowoczesną tożsamość jankeskiego systemu wizualnej komunikacji.
Tę równorzędność obu podmiotów uzasadnia obecność całego Panteonu sztuki plakatu. Nie sposób wymienić stu nazwisk. Można poprzestać na stwierdzeniu, że obecni są wszyscy, którzy wnieśli znaczący wkład w ewolucję plakatu. Tym większą satysfakcję czerpiemy z faktu, że nie pominięto postaci nam bliskich: Tadeusza Trepkowskiego, Henryka Tomaszewskiego, Romana Cieślewicza, Jana Lenicy, Juliana Pałki, Waldemara Świerzego, Macieja Urbańca, Mieczysława Górowskiego, Stasysa Eidrigevičiusa, Lecha Majewskiego, Wiktora Sadowskiego – to statystycznie 10%. Inne nacje, nie są aż tak licznie reprezentowane.
Ozdobę tego zestawu tworzą tacy giganci, jak: Saul Bass, Herbert Bayer, Pieter Brattinga, Josef Müller-Brockmann, Ivan Chermayeff, Seymour Chwast, Paul Davis, Heinz Edelmann, Alan Fletcher, Jean Michel Folon, André François, Milton Glaser, John Heartfield, F. H. K. Henrion, Armin Hofmann, Edward McKnight Kauffer, Herbert Leupin, Herb Lubalin, Herbert Matter, Bruno Munari, Ben Shahn, by wspomnieć tylko seniorów. A przecież jest także młodsze pokolenie, które wniosło nowe wartości i stało się naturalnym sukcesorem tej wielkiej tradycji, by wspomnieć: Anthona Beeke, Gerta Dumbara, Karla Domenica Geissbühlera, grupę Grapus, April Greiman, Friedera Grindlera, Wernera Jekera, Günthera Kiesera, Uwe Loescha, Holgera Matthiesa, Pierre’a Mendella, Alaina Le Querneca, Guntera Rambowa, Paulę Scher, Rosemarie Tissi, Niklausa Troxlera, Jukko Veistolę i innych.
Sto dzieł, które możemy uznać za ikony lub arcydzieła, stu artystów, którzy zaważyli na estetycznym statusie plakatu – łącznie tworzy szczególną narrację, z której wyłania się obraz globalnej wioski w całej jego złożoności. Jest to kalejdoskop obrazów, w którym współwystępują: nędza i wzniosłość, trauma i tryumf, polityka, globalne konflikty obok manifestacji kontrkultury, nieśmiertelny repertuar wysokiej kultury, plebejskie imprezy i incydentalne, lokalne wydarzenia, jubileusze, a także hedonistyczna reklama i złowrogo brzmiące przestrogi dla całej ludzkości. W wersji „instant poster” widz otrzymuje jedyną w swoim rodzaju, niepowtarzalną okazję odtworzenia w pamięci lub wyobraźni obrazu minionego półwiecza. Niekoniecznie jest to historia rozwijająca się chronologicznie. Może poddać go ocenie, opatrzyć subiektywną refleksją, pokusić się w końcu spróbować odpowiedzieć na pytanie: czy plakat tego czasu sprostał jego wyzwaniom, czy spełnił swoją powinność.
Kuratorzy wystawy: zespół Muzeum Plakatu w Wilanowie
Wystawa dostępna dla zwiedzających w dniach 13 lutego - 30 marca 2014
Miejsce ekspozycji: Główna Galeria, Muzeum Plakatu w Wilanowie