Jerzy Staniszkis. Architekt - grafik
Jerzy Staniszkis. Architekt – grafik
28 czerwca - 8 września 2019
Galeria Format B2
Kuratorka wystawy: Izabela Iwanicka
Wystawa Jerzy Staniszkis. Architekt – grafik to prezentacja wyboru prac z archiwum rodzinnego Jerzego Staniszkisa, m.in. grafiki użytkowej i artystycznej, projektów architektonicznych, studiów rysunkowych z zakresu architektury wnętrz i wystawiennictwa, oraz plakatów z kolekcji Muzeum Plakatu.
Staniszkis był twórcą wszechstronnym, który wypracował charakterystyczny sposób rozwiązywania problemów projektowych nie tylko z obszaru architektury, ale i z tych powszechnie uważanych za odmienne pola działania, jak grafika. Jego całościowe podejście do zadań, często było naznaczone śmiałą i wizjonerską postawą, jednak pełną odpowiedzialności.
Pisał, że „każde dzieło sztuki jest rezultatem studiów, często długotrwałych; stanowią one okres badań. Badania takie same z siebie nie stanowią sztuki. Dopiero finalny produkt pozwala je usprawiedliwić”. (Jerzy Staniszkis, O nauczaniu i architekturze [w:] Jerzy Staniszkis, kat. wyst., 23.11-5.12.2004, SARP Warszawa, s. 101)
Wpływ na okresy twórczości Jerzego Staniszkisa miały bezpośrednio jego losy życiowe – począwszy od czasu drugiej wojny światowej, kiedy przebywał w obozach jenieckich m.in. w Oflagu II C Woldenberg. W niewoli razem z architektem Jerzym Hryniewieckim zaprojektował sześć plakatów promujących tzw. olimpiadę za drutami w 1944 roku. Tam też pracował koncepcyjnie nad projektami m.in. obozowego ośrodka społecznego, czy sali teatralnej. Tworzył dekoracje okolicznościowe, scenografię oraz wyjątkowej klasy grafikę artystyczną – np. drzeworyty Postęp czy Miasteczko. Zajmował się także grafiką użytkową projektując znaczki poczty obozowej.
Lata powojenne to działalność projektowa związana z pracą w Biurze Odbudowy Stolicy, Biurze Urbanistycznym Warszawy, Centralnym Biurze Studiów i Projektów Budownictwa Przemysłowego czy Miastoprojekcie Warszawa. W tym czasie Staniszkis zajmował się także architekturą wystawienniczą i projektowaniem graficznym. Jest autorem plakatów do niezwykle ważnych wystaw w Muzeum Narodowym w Warszawie, takich jak: Warszawa oskarża, Ruiny Warszawy, RAF czy 50 lat filmu francuskiego. Miał również swój wkład w projekty ekspozycji MNW.
Staniszkis był jednym z architektów współtworzących ekspozycję Wystawa Ziem Odzyskanych we Wrocławiu w 1948 roku, nad którą nadzór artystyczny sprawował Jerzy Hryniewiecki. Właśnie z Hryniewieckim, z którym współpracował wcześniej w Woldenbergu, stworzył po wojnie projekty konkursowe warszawskiej dzielnicy uniwersyteckiej i Dworca Centralnego w Warszawie. W tym czasie powstał również system wystawienniczy zaprojektowany przez Staniszkisa zwany „patyk - kulka”, który stał się doskonałym rozwiązaniem problemów ekspozycyjnych w okresie powojennych trudności w realizacji wystaw. System był wykorzystywany także w meblach projektowanych przez architekta.
Staniszkis był również wziętym projektantem wielu polskich pawilonów na międzynarodowe targi m.in. w Lipsku w 1954 i 1955 roku, Brukseli w 1958 roku i Paryżu w 1952 roku. Współpracując często z Wacławem Zalewskim. zaprojektowali Pawilon Książki na Międzynarodowe Targi Poznańskie w 1955 roku zwany „parasolem”.
Lata 1960-1961 wyznaczają kolejny okres w życiu i twórczości Staniszkisa – pobyt w Iraku, gdzie wykładał na Wydziale Architektury Uniwersytetu w Bagdadzie oraz pełnił funkcję konsultanta artystycznego irackiej Generalnej Dyrekcji Wystaw. Tam też w 1961 roku razem z Aleksandrem Markiewiczem i Kahtanem Awni, zdobył pierwszą nagrodę w konkursie na biurowiec AWQAF, który prawdopodobnie istnieje do dzisiaj.
Po krótkim pobycie w Libanie Jerzy Staniszkis wyjechał do USA, gdzie otrzymał posadę profesora na Wydziale Architektury Uniwersytetu w Detroit, z którym był związany zawodowo przez ponad dwadzieścia kolejnych lat. Odgrywaną przez siebie rolę architekta – pedagoga oparł na kilku fundamentalnych zasadach – wiele mówiących o jego podejściu do architektury w ogólnym ujęciu:
„Rolą architekta jest harmonijna koordynacja wszystkich wypadkowych składających się na projekt, wsparta teorią i wyobraźnią przestrzenną.
Gotowe formuły podawane młodym ludziom pomniejszają ich pole widzenia.
Krytyka powinna być twórcza – odwoływać się do wyobraźni, i nigdy, ale to nigdy destrukcyjna.
Jeśli architekturę pojmujemy jako sztukę w służbie społeczeństwa, wówczas każdy obiekt jest ważny.
Kiedy nauczyciel używa supozycji jak aksjomatów, wyrządza studentom krzywdę.
Skromność to cecha wyróżniająca mistrza; zarozumiałość jest cechą miernoty. (…)
Ambicje projektantów pobudzane chciwością prześcigają się w ekstrawagancji, ich kierunkiem nie jest prawda.
Niebezpieczny jest nauczyciel, który stosuje naskórkowe efekty, aby wywrzeć wrażenie. W każdym projekcie ważna jest jakość.
Jedynie bardzo silna osobowość jest w stanie odrzucić kiepskie nawyki nauczycieli.”
(Jerzy Staniszkis, O nauczaniu i architekturze [w:] Jerzy Staniszkis, kat. wyst., 23.11-5.12.2004, SARP Warszawa, s. 101)
Staniszkis wypracował wyjątkowy sposób prowadzenia wykładów – niespotykany na amerykańskiej uczelni. Nawiązywał w ten sposób do tradycji dydaktycznej prof. Stanisława Noakowskiego polegającej na rysowaniu na tablicy omawianych tematów i rozwiązywaniu wszelkich kwestii z obszaru architektury przy użyciu tablicy i kredy. Sfotografowane rysunki zostały zebrane i wydane w wersji książkowej jako Chalk Talks w 1984 roku.
Działalność Staniszkisa w USA nie ograniczała się wyłącznie do pracy na uniwersytecie. Był czynnym architektem, zajmował się także grafiką użytkową. Wśród rysunków koncepcyjnych i projektów prezentowanych na wystawie – z czego część powstała na zlecenia amerykańskich biur architektonicznych, należy wspomnieć o domu jednorodzinnym rodziny Wybranowskich w Bloomfield i domu własnym w Lakeville. Staniszkis podejmował się projektowania kościołów, z których dwa zostały zrealizowane – w Gingelville i św. Marcina w Pittsburgu wraz z witrażami stacji drogi krzyżowej.
Architekta pochłaniały także projekty urbanistyczne i to na wielką skalę. Od wczesnych lat 70. pracował nad koncepcją dla Detroit, rozwijając ją do rozwiązań ścisłego połączenia dwóch miast – amerykańskiego Detroit i kanadyjskiego Windsor leżących na przeciwległych brzegach rzeki Detroit.
Po powrocie do Polski w 1993 roku Staniszkis razem z Wacławem Zalewskim i Wojciechem Zabłockim opracowali koncepcję Wisła – mosty i wyspy. Kierując się przeświadczeniem, że rzeka powinna łączyć, a nie dzielić, projekt zwany roboczo Nawiślami miał na celu połączenie tkanki miejskiej na dwóch brzegach Wisły. Zbliżenie to miało nastąpić za pomocą mostów dla pieszych, sieci ośrodków kulturalnych i usługowych.
W 1998 roku – w wieku 85 lat, Staniszkis wygrał konkurs na Pomnik Państwa Podziemnego i Armii Krajowej w Warszawie, który został odsłonięty w kolejnym roku.
Jak wspominał Tadeusz Barucki:
„środowisko amerykańskie doceniło Jerzego Staniszkisa nie tylko jako świetnego artystę plastyka, jako architekta przekazującego swe doświadczenia młodzieży, ale również jako człowieka. Człowieka zasługującego na trwałą pamięć w miejscu, w którym pracował”.
(Tadeusz Barucki, Jerzy Staniszkis, „Architektura” 1988, nr 3, IV s. okładki)
O uznaniu wkładu w rozwój Wydziału Architektury Uniwersytetu w Detroit, jak i doceniając Staniszkisa jako twórcę, uniwersytet nazwał jedną z sal Jerzy Staniszkis Exhibition Hall.
Wystawa Jerzy Staniszkis. Architekt – grafik powstała dzięki życzliwości najbliższych Jerzego Staniszkisa – syna Jana i córki Hanny oraz zaangażowaniu Joanny Jaszuńskiej.
Izabela Iwanicka
